woensdag 25 augustus 2010

De stok van Toetanchamon

Vaak wordt mij gevraagd of ik weet hoe Toetanchamon aan zijn eind is gekomen, wie zijn familie was en of ik weet hoe het nu precies zit met de relatie tussen Achnaton en Toetanchamon. Tot voor kort kon ik daar alleen op antwoorden dat het niet helemaal zeker was hoe de familie van Toetanchamon in elkaar stak en dat we naar zijn doodsoorzaak eigenlijk alleen maar konden gissen. Echter, recent onderzoek naar de mummie van Toetanchamon en uitgebreid DNA-onderzoek heeft wat vraagtekens kunnen wegnemen.
Onzekerheid over de vraag naar de afkomst van Toetanchamon leidde de afgelopen decennia tot veel speculatie. In februari van dit jaar zijn echter de resultaten van DNA-onderzoek naar de jonge farao en zijn familie gepubliceerd in JAMA (Journal of the American Medical Association) en daarin wordt geconcludeerd dat Toetanchamon de zoon was van farao Achnaton/Amenhotep IV en, zoals in Egyptische koninklijke families wel meer voorkwam, van diens volle zuster, mummie KV35YL. Met name het laatste is opzienbarend te noemen. Over dame KV35YL is weinig bekend. Ze is een dochter van farao Amenhotep III en Teje en moet een belangrijke rol aan het hof hebben gespeeld al is daar weinig bewijs voor. Ze is zeker niet Nefertiti, zoals Egyptologe Joan Fletcher in 2003 in een sensationele maar verder weinig steekhoudende documentaire van Discovery Channel wist te vertellen, een documentaire die helaas nog regelmatig wordt uitgezonden.

Voorzichtigheid moet echter wel betracht worden. Uit egyptologische en medische kring is ook kritiek op het onderzoek. Er liggen nog veel vragen open. Behalve dat de identiteit van een aantal mummies redelijk onzeker is, zoals de mummie uit graf KV55 waarvan wordt aangenomen dat deze van Achnaton is, kunnen ook gensporen van mensen die met de doden in aanraking zijn geweest op de mummies zijn achtergelaten. In feite is DNA-onderzoek alleen niet voldoende, DNA-onderzoek moet nog met historisch bewijs worden onderbouwd.

Het artikel in JAMA is echter zeker het lezen waard. Niet alleen is er volop aandacht voor de onderzoeksmethoden en voor de familiebanden van Toetanchamon maar ook wordt inzicht gegeven in de gebreken van de jonge, maar frêle farao. Zo had hij malaria (ook andere leden van de familie hebben deze ziekte opgelopen) en leed hij aan de ziekte van Köhler, een zeer pijnlijke botaandoening waarbij het bot uiteindelijk afsterft. De vele stokken die in het graf van Toetanchamon zijn aangetroffen, lagen daar niet voor niks. De jonge koning moet ze hard nodig hebben gehad. De werkelijke doodsoorzaak is echter niet onomstotelijk vast komen te staan maar het zal mogelijk een combinatie zijn geweest van een nare ontsteking in de knie en de verschillende kwalen waaraan de koning leed.

Ga voor meer informatie over dit onderwerp naar:
JAMA (Journal of the American Medical Association)
IDW online
Voor kritiek op het DNA-onderzoek: Focus
Voor de controverse rond Nefertiti: Archeology
Voor een artikel over ziektes in Toetanchamons tijd: BBC